تفسیر جامع (کتاب)
| نویسنده | سید محمدابراهیم بروجردى |
| موضوع | تفاسیر شیعه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۷ |
|
| |
«تفسیر جامع» اثر آیت الله سید محمدابراهیم بروجردى (م، ۱۳۸۴ ش)، تفسیر کامل قرآن به زبان فارسی و مشتمل بر روایات آثار روایی مانند تفسیر عیاشى و تفسیر قمى است؛ از این رو، روش اصلى مفسر در این تفسیر، روش روایى و مأثور است.
انگیزه تألیف
مفسر در مقدمه خود بر تفسیر جامع انگیزه خود را چنین مى‌نویسد:
«دیر زمانى بود شوق و آرزو داشتم که ای کاش پروردگار جهانیان، این بنده ضعیف را به لطف و کرم خود مفتخر مى‌فرمود و عنایت سبحانى و توفیق رحمانى شامل حالم می شد تا تفسیرى فارسى با بیانى سهل و ساده از فرموده‌هاى ائمه اطهار و اولیاى بزرگوار می نوشتم تا شیعیان فارسى زبان و تابعان خاندان محمد صلّى اللّه علیه و آله از آن بهره‌مند شوند و ذخیره‌اى براى روز معاد بشود، لیکن ابتلاآت روزگار و آلام روحى و جسمى موجب تأخیر مى‌شد تا بر سبیل اتفاق به منزل یکى از دوستان متدین گذارم افتاد و صحبتى از تفسیر قرآن و ودایع پیغمبر اکرم و اهمیت آن دو ثقل بزرگ شد، مرا تحریص و ترغیب نمودند، در همان مجلس توفیق حضرت کبریایى و توجه نظر حضرت ولى عصر حجة ابن الحسن عسکرى روحى و ارواح العالمین له الفداء که روز مولود مسعودش بود قرینم شد و بنام نامى آن امام همام از همان روز شروع به کار نمودم و آرزوهاى گذشته را به مرحله عمل درآوردم.»
معرفى اجمالی تفسیر
«تفسیر جامع» محصول تدریس سید ابراهیم بروجردی (۱۲۹۶-۱۳۸۴ ش) در مسجد برای عامه مردم و آغاز آن سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۰ شمسی است. بخشی از مجلدات این تفسیر در سال های ۱۳۱۷-۱۳۲۴ ش انجام گرفته و از این جهت تفسیر جامع را باید در شمار نخستین ترجمه های معنایی معاصر از قرآن نام برد که بر ترجمه الهی قمشه ای نیز مقدم است.
این تفسیر به زبان فارسى و در هفت جلد، عهده‌دار تفسیر تمامى قرآن به روش ترتیبى مى‌باشد. از تفاسیر روایى معاصر که از زاویه حدیث به تفسیر نگریسته محسوب مى‌گردد، همواره معانى آیات را با جستجو در روایات دنبال کرده است، از این روى، نقش و روش این تفسیر، گردآورى روایات اهل بیت عصمت (ع) و گزینش آن بوده است. بنابراین هر جا موضوع و سخنى مربوط به آیه و سوره‌اى از قرآن بوده به روایات استشهاد کرده است.
ایشان در مقدمه مى‌نویسد: «ما به خواست خداوند آنچه را اهل نزول و خاندان وحى و تنزیل بیان و تفسیر فرموده‌اند، عینا نقل بمعنى نمائیم و به زبان فارسى بیان کنیم و از هر گونه اظهار نظر (چون به نص روایات متواتره حرام است) خوددارى مى‌نماییم». همچنین وی در مقدمه کوتاه خود بر جلد دوم تفسیر مى‌نویسد: «از این جهت ما در این تفسیر از نقل آراء فاسده مردمان و بیانات فلاسفه و عرفاء و از سخنان ابوحنیفه و قتاده و عضدى مسلکان، دورى جسته و صرف نظر نمودیم و هرگز بیان نخواهیم کرد، چه این عمل تجاوز کردن از امر و دستور خداوند و ائمه باشد.»
روش و شیوه تفسیر
پیش از این گذشت که روش اصلى مفسر در این تفسیر، روش روایى و مأثور است، که با ذکر روایات اهل بیت علیهم السلام به تفسیر آیات و فرازهاى آنها مى‌پردازد. امّا از نظر ترتیب و ورود و خروج در مباحث، شیوه ایشان بدین گونه است که: ابتداى سوره‌ها با ذکر نام سوره و احیانا، اشاره به وجه تسمیه آن وارد بحث شده، اطلاعاتى راجع به مکى و مدنى بودن، ترتیب نزول، عدد آیات (به شمارش کوفیین و غیر آنها)، تعداد کلمات و حروف، ارائه مى‌دهند، پس از آن به بیان فضیلت سوره و خواص آن مى‌پردازد.
سپس دسته آیات مورد نظر را مطرح و ترجمه آن را بازگو مى‌کند. این بخش قسمت بالاى صفحه را تشکیل مى‌دهد. در قسمت دوم صفحه به تفسیر آیات با کمک روایات مى‌پردازد و با ذکر منبع روایات و قائل آن، ترجمه آن را بدون متن عربى مى‌آورد. قسمت سوم صفحه، ترجمه تفسیر قمى است که به تناسب دسته آیات، بیان مى‌گردد.
مفسر به تناسب برخى آیات، از مباحث موضوعى در حد لزوم، غفلت نورزیده و به بیان آن مى‌پردازد، مانند بحثى در حقیقت سحر و اقسام آن، عمل مرتاضان، سحر ساحران فرعونى و... که در ذیل آیه ۱۰۲ سوره بقره، مطرح کرده‌اند. در توضیح قصص قرآنى نیز، تابع روایات بوده و نظر شیعه را پیروى مى‌نماید. بر این اساس وارد جزئیاتى مى‌شود که روایات اهل بیت علیهم السلام مطرح کردند، مانند چگونگى ولادت حضرت عیسى (ع) در ذیل آیه ۳۵ به بعد سوره بقره.
مفسر مباحث فقهى را نیز با تفصیل بیان مى‌دارد، و احکام فقهى را با دیدگاه فقهاى شیعه از طریق روایات متعرض مى‌شود، مانند بحث خمس و احکام مختلف آن ذیل آیه ۴۲ سوره انفال «و اعلموا انما غنمتم...» که حدود ده صفحه به آن اختصاص مى‌دهد. و نیز مطرح کردن احکام وضو و غسل و تیمم و جنابت ذیل آیه ۶ سوره مائده.
با توجه به روایى بودن تفسیر، بطور طبیعى، مباحث مربوط به ولایت ائمه علیهم السلام، بخصوص ولایت حضرت على علیه السلام به طور مفصل بیان شده است، مانند نزول آیه اکمال دین و بحث غدیر خم. و نیز با توجه به روایى بودن تفسیر، تفاوتى اساسى بین تفسیر، تأویل، بیان مصداق و موارد تطبیق، دیده نمى‌شود و روایات همه با هم و با یک نظر، مطرح مى‌شوند، مانند تفسیر «عروة الوثقى» در آیه ۲۵۸ سوره بقره، به امیرالمؤمنین علیه السلام و ائمه علیهم السلام، که در واقع این بزرگواران، از مصادیق عروة الوثقى مى‌باشند. در مواردى نیز که امام معصوم علیه السلام به آیه توسل جسته استدلال مى‌نماید یا به آیه استشهاد مى‌فرماید، با دیده تفسیر و شرح و توضیح آیه به آن نگریسته مى‌شود و از بقیه موارد تفکیک نشده است، مانند نقل روایت امام جواد علیه السلام ذیل آیه ۳۸ سوره مائده.
منابع و مصادر تفسیر
بروجردی در مقدمه دوازدهم کتاب خود، کتاب هایی را که از آنها روایات را نقل می نماید به شرح ذیل می نویسد:
اول کتاب کافی شیخ کلینی، دوم فقیه و توحید و اعتقادات و علل و خصال و اکمال الدین و سایر کتب شیخ صدوق، سوم کتاب بصائر الدرجات محمد بن حسن صفار و تفسیر عیاشی، تفسیر فرات کوفی، مناقب ابن شهر آشوب، کامل الزیارات ابن قولویه و کتاب تفسیر آیات ولایت اهل بیت (علیهم السلام) محمد بن عباس ماهیار معروف به ابن حجام است که از کتب متقنه اخبار است. دیگر اصل سلیم بن قیس هلالی، کتاب تهذیب و استبصار شیخ طوسی، محاسن شیخ برقی و تفسیر مجمع البیان طبرسی و تفسیر برهان سید هاشم بحرانی و اختصاص شیخ مفید.
منابع
- نرم افزار جامع الاحادیث [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- شناختنامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، صص ۳۳۲-۳۲۵، نشر علم، تهران، ۱۳۹۳ش.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|